Şanlı qələbədən sonra Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun dirçəldilməsi, inkişaf etdirilməsi, ləyaqətli məskunlaşma aparılması, bu bölgələrdə aqrar sahə və sənaye müəssisələrinin yaradılması üçün bütün hədəflər müəyyən edilib. Yurd yerlərinə qayıdacaq insanların məşğulluğunun təmin edilməsi üçün məqsədyönlü işlər aparılır.
Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarına daxil olan bölgələr əlverişli hava şəraitinə, suvarma suyunun bol olmasına, əkinəyararlı və münbit torpaqlarına görə kənd təsərrüfatı bitkilərinin, o cümlədən heyvandarlığın, arıçılığın inkişaf etdirilməsi üçün böyük potensiala malikdir. Buna görə də nəzərdə tutulub ki, azad edilmiş ərazilərdə təxminən 200 min hektar əlavə torpaq əkin dövriyyəsinə cəlb edilsin, ərazilərin minalardan təmizlənməsi ilə ardıcıl olaraq torpaqlar əkin altına verilir. Qeyd edilən ərazilərin zəngin iqtisadi potensialından, təbii sərvətlərindən və geniş turizm imkanlarından səmərəli istifadə edilməsi, hər iki bölgənin inkişafının təmin edilməsi üçün bütün işlər vahid proqram əsasında aparılır. Məhz bu məqsədlə dövlətimizin başçısı İlham Əliyev işğaldan azad edilmiş ərazilərin iqtisadi rayonlar üzrə bölgüsünə yenidən baxılması üçün mühüm dövlət sənədi imzaladı və həmin Sərəncamda işğaldan azad edilən torpaqlarda gələcək inkişafın istiqamətləri də müəyyən edilib.
Rəsmi statistikaya görə, işğaldan əvvəl ölkə üzrə əkin sahələrinin 7,7 faizi, üzümçülüyün 24,7, taxılçılığın 14,3, tütünçülüyün 11,6, bostançılığın 5,3, kartofçuluğun 3,3, pambıqçılığın 2,7, tərəvəzin 2,3, meyvə və giləmeyvə sahələrinin 1,8 faizi Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun payına düşürdü. Burada 1,213 milyon hektar (ha) torpaq sahəsinin yarısı - 591,776 min hektar əkinəyararlı, 231,056 min hektar əkin, 351,822 min hektar örüş-otlaq və biçənək sahəsi, 8,898 hektar həyətyanı sahə olub. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə 2023-cü ilin məhsulu üçün payızlıq və yazlıq əkinlər daxil olmaqla, 50 min hektardan artıq sahədə taxıl əkinləri həyata keçirilib. Bu isə o deməkdir ki, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında heyvandarlıq, həmçinin bitkiçilik üzrə indiki kənd təsərrüfatı həcminin 8 faizi nisbətində ümumi məhsul istehsalı qeydə alınacaq. Başqa sözlə, bu bölgədə 45 min ton ət, 200 min tondan çox süd istehsalına real şərait yaranacaq. Bu isə ölkəmizdə heyvandarlıq məhsulları ilə bağlı idxalı xeyli azaldacaqdır. Təkcə Ağdam və Füzuli rayonlarının işğaldan azad edilən ərazilərində 180 min tondan çox taxıl istehsal ediləcək, digər kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkinləri genişləndiriləcək. Azad olunmuş rayonlar yalnız heyvandarlıq üçün deyil, əlverişli təbii-iqlim şəraitinə və zəngin bitki örtüyünə malik olduğundan arıçılığın inkişafı üçün də böyük potensial var. Artıq iki ildir ki, azad edilmiş ərazilərdəki yaylaqlara ümumilikdə 4068, o cümlədən Laçın yaylaqlarına 531 arı ailəsi olmaqla 15 arıçılıq təsərrüfatı köçürülür və bu rəqəmlər hər il yüksəlir. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur həm də yaylaqları ilə məşhurdur. Keçmiş sovet dönəmində aran rayonlarından həmin yaylaqlara yüz minlərlə iri və xırdabuynuzlu heyvan aparılar və üç-dörd ay burada bəslənərdi.
Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda aqrar sahənin inkişaf etdirilməsi üçün planlı şəkildə və qabaqcıl texnologiyalar əsasında çox böyük işlər həyata keçirilir, emal müəssisələri yaradılır. İlk böyük layihə Zəngilan rayonunda icra edilir, burada müştərək aqropark yaradılır. Keçən ilin oktyabr ayında dövlətimizin başçısı İlham Əliyev və qardaş Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Zəngilan rayonunda "Dost Aqropark" ağıllı kənd təsərrüfatı kompleksinin birinci mərhələsinin açılışında iştirak ediblər. Qeyd edək ki, layihənin birinci mərhələsində inzibati binalar, 5200 kvadratmetrlik qapalı, 113 min kvadratmetrlik açıq tipli heyvandarlıq kompleksləri, sosial obyektlər, kafe, kinoteatr, istirahət zonası, üzgüçülük hovuzu, xidməti heyətin yaşayışı üçün binalar tikilib. Kompleksə 3500 baş cins qaramal gətirilib və əkin məhsullarının istehsalı həyata keçirilir.
Sözsüz ki, "Dost Aqropark"ı qida təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verəcək. Üç mərhələdə gerçəkləşdiriləcək bu mühüm layihə hazırda uğurla icra olunur. Türk və azərbaycanlı sərmayədarlar tərəfindən icra olunan bu aqropark Azərbaycanın və Türkiyənin qida təhlükəsizliyinə çox yaxşı töhfə verəcək, bölgənin əkinçilik və heyvandarlıq məhsullarının beynəlxalq bazarlara çıxarılmasına imkan yaradacaq. Layihə başa çatdıqda 6 min hektar sahədə bitkiçilik, 10 min baş cins heyvanın yetişdirilməsi üçün maldarlıq, eləcə də toxumçuluq və şitilçilik sahələri də işə salınacaq. "Dost Aqropark"ında bütün bölgəni əhatə edən ət emalı və qablaşdırma müəssisəsi qurulacaq, tutumu 100 min ton olan kənd təsərrüfatı anbarları inşa ediləcək. Kompleks, həmçinin bölgənin toxum, gübrə və kənd təsərrüfatı ləvazimatlarına tələbatını ödəyəcək. Bundan başqa, "Dost Aqropark"da "ağıllı kənd" təsərrüfatı texnologiyalarına, bərpaolunan enerji və dayanıqlı kənd təsərrüfatı mexanizmlərinə əsaslanan xidmətlər də fəaliyyət göstərəcək. Göründüyü kimi, Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda aqrar sahənin inkişaf etdirilməsi üçün planlı şəkildə və qabaqcıl texnologiyalar əsasında çox böyük işlər həyata keçirilir. Fərəhli haldır ki, ötən ilin payızında dövlətimizin başçısı İlham Əliyev və Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan "Dost Aqropark"ın bölgəyə gətirdiyi, otlaqlarda bəslənərək yetişdirilən və kəsimi aparılmış ət məhsulları paketlərinin üzərinə "Made in Qarabağ" etiketlərinin ilk nümunələrini vurublar. "Dost Aqropark"ın ərazisində aparılan taxıl biçinində Prezidentimizlə birgə iştirak edən möhtərəm Rəcəb Tayyib Ərdoğanın "Allah bir buğda dənəsindən, bir sünbüldən yüz minlərlə dənə yaradır. İndi burada da bunun bənzərini görəcəyik. Bu sünbüllər, İnşallah, dənələrə çevriləcək və buradan Azərbaycana, Türkiyəyə və bütün dünyaya göndəriləcək. Bunu unutmayaq, artıq heyvandarlığın, kənd təsərrüfatının dünyada mühüm yer tutmalı olduğu bir zamana giririk" sözləri aqroparkda aparılan işlərə verilən ən yüksək qiyməti təcəssüm etdirdi.
Ümumiyyətlə, ölkəmizdə ərzaq təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə hazırda 33 rayonda 240 min hektar ərazidə ümumi layihə dəyəri 2,3 milyard manat olan 51 aqropark və iri fermer təsərrüfatı yaradılır. Qeyd edək ki, Yevlax və Sabirabaddakı aqroparkları bir pilot kimi dövlət özü yaradıb, digər aqroparklar isə dövlətin dəstəyi ilə yaradılan özəl təsərrüfatlardır. İqtisadi Zonaların İnkişafı Agentliyinin məlumatına görə, bunlardan 34-ü bitkiçilik, 14-ü bitkiçilik və heyvandarlıq, 1-i heyvandarlıq fəaliyyəti, 2-si isə emal sənayesi üzrə ixtisaslaşıb. Artıq 44 aqropark fəaliyyətə başlayıb, digərlərində isə layihələndirmə işləri aparılır. 2022-ci ildə aqroparklarda 140 min tondan çox buğda, 70 min tondan çox arpa, 100 min tona yaxın qarğıdalı və digər kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal olunub. Qeyd edək ki, Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda bölgə üçün ənənəvi hesab edilən heyvandarlıq və taxılçılıqla yanaşı, meyvəçilik və tərəvəzçiliyin inkişafı potensialı da genişdir. Mütəxəssislərin qənaətinə görə, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarında pambıqçılığın, Ağdam və Füzuli rayonlarında tərəvəzçiliyin, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl və Zəngilan rayonlarında milli üzüm sortları əsasında üzümçülük-şərabçılıq sahələrinin inkişafı üçün əlverişli imkanlar mövcuddur. Kəlbəcər və Laçın rayonlarının zəngin otlaq və yaylaqları heyvandarlığın və arıçılığın inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Təsadüfi deyil ki, dövlətimizin başçısının ilk tapşırığı azad olunmuş torpaqlarımızın əkilib becərilməsi ilə bağlı olub. Nə xoş ki, düşməndən azad edilən torpaqlar məhsul verir, yaylaqlara köç mövsümü başlayır. Binələri çadır qurulan yaylaqlara sürülər yayılır, arıçılar min bir çiçəyin ətri hopmuş bal tədarükünə hazırlaşırlar...
Salman ALIOĞLU,
"Respublika".
