Dünyanın aparıcı ölkələrində sahibkarlığın inkişafının müxtəlif iqtisadi modelləri tətbiq edilir. Belə modellərdən biri də xüsusi iqtisadi zonalardır (XİZ). XİZ-lərin yaradılmasında məqsəd ölkə iqtisadiyyatının prioritet sahələrinin inkişafının sürətləndirilməsi, yerli və xarici investisiyaların cəlb edilməsinə daha əlverişli şəraitin yaradılması, yüksək texnoloji sahələrin inkişafının, rəqabətqabiliyyətli, səmərəli istehsal və xidmət sahələri təşkilinin dəstəklənməsidir.
BMT-nin Ticarət və İnkişaf üzrə Konfransının (UNCTAD) 2019-cu il Dünya İnvestisiya Hesabatına əsasən, dünyada 5 mindən artıq XİZ fəaliyyət göstərir ki, bunlardan təxminən 1000-i son 5 ildə yaradılmışdır. Onların 4000-dən çoxu Asiya və Sakit Okean regionunda, 500-ə yaxını Amerika qitəsində, 200-dən çoxu Yaxın Şərq və Afrika ölkələrində, 100-dən çoxu isə Avropada yerləşir.
Azərbaycanda da sahibkarlığın inkişafının yeni modellərinin - xüsusi iqtisadi zonaların, sənaye park və məhəllələrinin, biznes inkubatorların tətbiqi sahəsində müvafiq işlər aparılır. Yerli və xarici investisiyaların ölkə iqtisadiyyatının inkişafına cəlb edilməsi, investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılması, yeni rəqabətqabiliyyətli və səmərəli istehsal və xidmət sahələrinin təşkilinin dəstəklənməsi məqsədilə Azərbaycanda xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması sahəsində mühüm işlər görülmüşdür. Belə ki, ən yaxşı beynəlxalq təcrübələr öyrənilmiş, təhlillər aparılmış və onun ölkəmizdə tətbiqi üçün ilk olaraq normativ-hüquqi bazanın formalaşdırılması istiqamətində zəruri tədbirlər həyata keçirilmişdir.
“Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2009-cu il 14 aprel tarixli Qanununun tətbiqi ilə bağlı Prezident İlham Əliyevin Fərmanına əsasən ölkədə xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması və fəaliyyəti ilə əlaqədar dövlət siyasəti həyata keçirilir.
Artıq Azərbaycanda xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması ilə bağlı zəruri normativ-hüquqi baza formalaşmışdır. Azərbaycanda XİZ-lərin təşkilini və fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik bazası ölkəmizdə sahibkarlığa dövlət dəstəyinin yeni mexanizminin tətbiqinə hüquqi zəmin yaradır.
Eyni zamanda, qeyri-neft sektorunun inkişafı, iri istehsalat obyektlərinin fəaliyyəti üçün zəruri tranzit xidmətlərinin təşkil olunması və digər əlaqəli xidmətlərin inkişaf etdirilməsi, infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması, kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinin fəaliyyətinin dəstəklənməsi, yeni iş yerlərinin açılması baxımından Ələt qəsəbəsində liman tipli xüsusi iqtisadi zonanın yaradılması məqsədəuyğun hesab edilmişdir.
Ələt qəsəbəsində liman tipli xüsusi iqtisadi zonanın yaradılması ilə bağlı tədbirlərin sistemli və ardıcıl şəkildə həyata keçirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən “Bakı şəhəri Qaradağ rayonunun Ələt qəsəbəsində yeni Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarəti Limanının ərazisi daxil olmaqla azad ticarət zonası tipli xüsusi iqtisadi zonanın yaradılması ilə bağlı tədbirlər haqqında” 2016-cı il 17 mart tarixli 1912 nömrəli Sərəncam imzalanmışdır.
Yeni yaradılmış azad iqtisadi zonanın ərazisi Ələt qəsəbəsinin bir hissəsi olan, paytaxt Bakıdan 65 kilometr cənubda Qaradağ rayonunun inzibati ərazisində yerləşir. Ələt qəsəbəsindəki böyük Xəzər limanı olan Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı, Ələt Azad İqtisadi Zonasının (AİZ və ya ingiliscə AFEZ) istifadəsi üçün ayrılmış ərazilərə daxil edilmişdir.
AFEZ əvvəlcə üç sahəyə ayrılmış təxminən 850 hektar ərazini əhatə edəcəkdir. Sahələrdən ikisi, Zona 1 (198 ha) və Zona 2 (441 ha) Bakı Limanına bitişikdir və ümumi sahəsi 639 ha təşkil edir. Üçüncü sahə Zona 3-də (211 ha), Bakı Limanından 7 km məsafədə yerləşir.
Tamamlandıqdan sonra, FAZ 1a beş fərqli komponentdən: Gömrük Plazası və AFEZ-in əsas girişi, Ələt AİZ idarə binası və investorlar üçün bir pəncərə biznes mərkəzi, investorlar üçün əvvəlcədən ofis yerləşməsi, investorların icarəyə götürməsi üçün hazır sahələr, kommunal xidmətlər mərkəzindən ibarət olacaq.
İlk ofis binasının inşası xidmət göstərilən sənaye sahələri iş üçün 2022-ci ilin mart-aprel aylarında, ofis yaşayış yerləri iyul ayında açılacaqdır.
AİZ Ələt limanının yanında, ölkənin qeyri-neft sektoruna yatırılan yerli və xarici investisiyaların həcmini artırmaq üçün yaradılır. Bu strateji coğrafi məkandan regional investisiya mərkəzini təmin etmək və Avropa-Qafqaz-Asiya və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərində rəqabət qabiliyyətini artırmaq üçün istifadə ediləcəkdir.
AİZ-in yaradılmasında məqsəd beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin rəqabətçi iştirakçısı olmaq, enerji, nəqliyyat, tranzit və logistik infrastrukturu ilə dünya səviyyəli bir iş mühiti yaratmaq, yüksək əlavə dəyər yaradan çoxşaxəli və ixracyönümlü bir iqtisadiyyata çevrilmək, iqtisadiyyatda qeyri-neft sektorunun rolunu daha da gücləndirmək, yerli və xarici investisiyaları artırmaqdır.
Ələt Sərbəst İqtisadi Zona (AFEZ Qanunu) haqqında AFEZ-in fəaliyyət göstərməsi, inkişafı və idarə olunması üçün hüquqi bazanı müəyyənləşdirir. Daxili qaydalar Qanuna əsaslanır və birlikdə AFEZ daxili qanunvericiliyini yaradır.
Beynəlxalq standartlara uyğun olaraq AFEZ idarəsi əsas müştərilərinə maliyyə və qeyri-maddi təşviqlər paketi təqdim edəcəkdir.
İnvestorların faydalana biləcək əsas üstünlüklərdən biri AFEZ-də müəssisəyə heç bir verginin olmamasıdır. AFEZ Qanunvericiliyi xarici ixtisaslı kadrları fərdi gəlir vergisi, sosial sığorta ödəmələri və digər oxşar vergi və ödəmələrdən azad edir. Bu, investisiya xərclərini azaltmaqla yanaşı, bacarıqlı xarici kadrları cəlb etmək məqsədi daşıyır. AFEZ Core Müştərilər tərəfindən hər hansı bir məhsul və xidmətin xarici ölkəyə ixracı, əlavə dəyər vergiləri daxil olmaqla gömrük rüsumlarından və vergilərdən azaddır.
Qeyd edək ki, burada şirkətlər üçün əlavə üstünlüklər tətbiq olunur ki, bunlar ticarətin asanlaşdırılmasına əsaslanan gömrük rejimi, investor mülkiyyəti milliləşdirmə və ya digər məhdudiyyətlərdən qorunur. Bunlar xarici işçilər üçün Dövlət Sosial Müdafiə Fondunda könüllü iştirak, vizalara giriş asanlığı, yerində bir pəncərə biznesinin qiymətləndirilməsi və lisenziyalaşdırılması, sənaye tədris mərkəzi, müstəqil tənzimləmə orqanı, beynəlxalq standart müstəqil mübahisələrin həlli, sağlamlıq, təhlükəsizlik, əmək və ətraf mühit qaydaları, tam investor qorunması və əqli mülkiyyət hüquqlarının tam qorunmasından ibarətdir.
AFEZ maliyyə təşviqləri, ticarətin asanlaşdırılması tədbirləri, sənaye vərdişləri və işgüzar bir iş mühitinin birləşməsi dünya şirkətlərinə regional və beynəlxalq bazarlara xidmət göstərmək üçün rəqabətli və strateji bir yer təqdim edəcəkdir. Bu təşviqlər, şirkətlərin gələcəkdə genişlənməsinə və böyüməsinə dəstək olmaq üçün mövcud olacaqdır.
Azad İqtisadi Zona Azərbaycan xalqı üçün imkanlar yaradacaq, görülən hər şey həqiqətən ölkənin və əhalinin rifahı üçün ediləcək. Burada minlərlə Azərbaycan vətəndaşı üçün iş yerlərinin açılması hədəflənir. Hər il yeni iş yerlərinin çoxalacağı gözlənilir. Yeni idarəetmə üslublarını təşviq edən bir iş mühitində işləmələrini və inkişaf etdirilmələrini təmin edəcək.
Ələttə fəaliyyət göstərəcək AFEZ yerində sənaye tədris müəssisələrinin təşkilini də planlaşdırıb. Bu imkanlar yerli kadrlar yetişdirməklə və AFEZ sərmayəçiləri üçün lazımlı ixtisaslı işçi qüvvəsi yaradacaq.
Həm işdə, həm də işdənkənar təhsildə əhəmiyyətli bir müsbət effekt yaratmaq nəzərdə tutulur. Bilik və bacarıq qazanmış yerli kadrlar yalnız AFEZ-də deyil, həm də baza iqtisadiyyatında beynəlxalq səviyyədə rəqabətədavamlı yeni müəssisələrdə çalışacaqlar.
AFEZ texnologiya və innovasiyalara yeniliklər gətirməklə və Azərbaycan iqtisadiyyatı və xalqı üçün real dəyərlər yaratmaq kimi strateji hədəfə çatmağa, eyni zamanda beynəlxalq səviyyədə rəqabətə davamlı “Made in Azerbaijan” məhsullarının istehsalı üçün zəmin yaradır.
Azad Zona Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin kəsişməsində yerləşməklə Xəzər hövzəsində ən böyük logistika mərkəzi olaraq fəaliyyət göstərəcəkdir. Yaxın gələcəkdə Azad Zona Avropa, Türkiyə, İran, Rusiya, Çin, Orta Asiya, Yaxın Şərq dövlətləri üçün Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının iqtisadi əhəmiyyətini daha da artıracaqdır. Beləliklə, yeni Bakı limanı Avrasiyanın ən əsas nəqliyyat qovşaqlarından birinə çevrilir.
Ələt azad iqtisadi zonasının fəaliyyəti Çin, Hindistan, İran, Rusiya və Mərkəzi Asiya regionu ilə Türkiyə və Qərb dövlətləri arasında ticarətin inkişafında və daha da sürətləndirilməsində böyük rol oynayacaq. Son dövrlər Azərbaycan ərazisindən malların Avropadan və Türkiyədən Asiyaya aparılmasına olan marağın artmasını nəzərə alaraq yeni iqtisadi zonanın yaradılmasının üstünlüyü ondan ibarətdir ki, Azərbaycan tranzit ölkə olaraq öz imkanlarını genişləndirə biləcək və ölkə ərazisinə daha çox yükdaşımalara nail olacaq. Yeni iqtisadi zona, həmçinin, Azərbaycanın imkanlarını genişləndirəcək, dövlət gəlirləri və büdcəyə daxil olan vəsaitlərin artmasına da səbəb olacaq.
Bəybala BƏYBALAYEV,
“Respublika”.
