Fransa müstəmləkəsi işğal etdiyi torpaqlarda silinməz izlər qoyub. Fransızlar təbii sərvətlərin istismarında xüsusilə seçilirlər. Fransız müstəmləkə gücləri Afrikadan Cənub-Şərqi Asiyaya qədər çox vaxt yerli əhali və ekosistemlər hesabına ardıcıl hasilatla məşğul olublar. Fransa bu torpaqlara öz iqtisadi artımını təmin etmək üçün sərvət mənbələri kimi baxıb. Təbii ehtiyatların istismarı bu iqtisadi modelin əsasını təşkil edib, koloniyalar resurs anbarlarına çevrilib.
Afrikada fransız müstəmləkəsi dövlətlərinin bir çox təbii sərvətlərindən istifadə edilib. Konqo hövzəsi kimi regionlar rezin hasilatı ilə məşhurdur. Burada yerli əhali “məcburi güzəştlər” sistemi altında məcburi əməyə və qəddarcasına istismara məruz qalıb. Eynilə, Qərbi Afrikada qızıl, almaz və kakao kimi qiymətli mallar müstəmləkə xəzinələrini zənginləşdirmək üçün, çox vaxt istismarçı əmək altında çıxarılıb.
Fransız Qvianasının sosial azadlığı və dekolonizasiyası naminə Hərəkatın üzvü Maurice Pindard “Kolonializmin tamamilə aradan qaldırılmasına doğru” mövzuda keçirilən tədbirdə çıxışı zamanı deyib ki, torpaqlarımızın 90 faizi Fransa tərəfindən mənimsənilib, təbii sərvətlərimiz talan edilir. O bildirib ki, müstəmləkəçilik vəziyyətində yaşayırlar: Ölkəmizdə işsizlik 30 faiz təşkil edir. Məmurlarımız da Fransa hökuməti tərəfindən təyin edilir.
Təbii ehtiyatların talan edilməsi Fransa koloniyalarında yerli icmalar üçün dağıdıcı nəticələrə səbəb olub. Məcburi əmək, torpaqların özgəninkiləşdirilməsi və ətraf mühitin deqradasiyası ənənəvi yaşayış vasitələrinin və mədəni təcrübələrin məhvinə, üstəlik, Fransanın siyasəti iqtisadiyyatların çökməsinə, bir çox bölgələrdə ərzaq təhlükəsizliyinə və aclığa səbəb olub, yerli əhali zorakılığa məruz qalıb.
Bildiyimiz kimi, Niger dünyada öz uran yataqlarına görə məşhurdur. Yataqlarda fəaliyyət göstərən əsas şirkət isə məhz Fransanın “Orano” şirkətidir. Şirkət 50 ildən çoxdur ki, bu ölkədə fəaliyyət göstərir. 2021-ci ildə şirkət 2 yataqdan 2186 ton uran çıxarıb. Təkcə bu statistika Fransanın məkrli maraqlarını ifşa edir. Lakin Fransa bununla da kifayətlənməyib. Belə ki, Paris 3-cü mənbə, “İmouraren” yatağı haqqında da xəyallar qurub. Fransızların 40 ildən çox istifadə etdiyi “Cominak” yatağı tükənmə səbəbindən 2021-ci ildə bağlanıb. Üstəlik, lazımi sanitar tədbirləri də görülməyib və radioaktiv qalıqlar açıq hava şəraitində qalaraq, təhlükəli vəziyyət yaradıb.
Mədən fəaliyyəti çayları, torpağı, su mənbələrini çirkləndirir və əhalinin sağlamlığını təhlükə altına alır. Təbii sərvətlərin amansız istismarı ətraf mühitə də mənfi təsir göstərir. Meşələrin qırılması, torpaq eroziyası və çirklənmə müstəmləkəçilərin resursların çıxarılması təcrübələrinin acı nəticələridir. Genişmiqyaslı ağackəsmə fəaliyyəti tropik meşələrin geniş sahələrini məhv edib, biomüxtəlifliyə zərbə vurub. Fransız müstəmləkəçiliyinin ekoloji irsi bir çox keçmiş müstəmləkələri təqib etməkdə davam edir, iqlim dəyişmələrini və ekoloji böhranları gücləndirir.
Fransız müstəmləkəçiliyi həmin ölkələrdə iqtisadi bərabərsizlikləri və davamlı inkişafa mane olan resurs asılılığı modelini möhkəmləndirib. Çox vaxt xarici korporasiyalar və ya müstəmləkə elitaları tərəfindən idarə olunan yerli iqtisadiyyatda hasilat sənayesi üstünlük təşkil edib.
Fransanın müstəmləkə siyasəti müxtəlif ərazilərdə təbii sərvətlərin talan edilməsi, istismar, zorakılıq və ətraf mühitin deqradasiyası ilə ifadə olunur və tarixin qaranlıq bir səhifəsini təşkil edir.
Nurcan SÜLEYMANOVA,
“Respublika”.
