Qərbi Azərbaycanda etnik təmizləməyə məruz qalan həmvətənlərimiz indi Qərbi Azərbaycan İcmasında birləşiblər. Onlar tarixi torpaqlara sülh yolu ilə qayıdışı qarşılarına məqsəd qoyublar. Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasına əsasən, indiki Ermənistan ərazisindən zorla deportasiya olunmuş azərbaycanlıların öz yurdlarına qayıdışı üçün müvafiq verifikasiya və zəmanət mexanizmi olan və hüquqi baxımdan məcburi olan beynəlxalq razılaşma əldə edilməlidir.

Azərbaycan xalqının şərəfli tarixinə və keçmişinə erməni vandalları və havadarları zaman-zaman nə qədər kölgə salıb unutdurmağa çalışsalar da, ancaq ilahi ədalət və haqq bizimlə olduğundan, qurtuluşumuz və nicatımız üçün tarixi şəxsiyyətləri və sərkərdəlik fəhmi olan milli düşüncə sahiblərini genefondumuza bəxş etməklə, xalqımızı və tariximizi yox olmaqdan qorumuşlar.

Son iki əsrdə Qafqazda azərbaycanlılara qarşı məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilmiş etnik təmizləmə və soyqırımı siyasəti nəticəsində xalqımız ağır məhrumiyyətlərə, milli faciə və məşəqqətlərə məruz qalmışdır. Mərhələ-mərhələ gerçəkləşdirilən belə qeyri-insani siyasət nəticəsində azərbaycanlılar indi Ermənistan adlandırılan ərazidən - min illər boyu yaşadıqları öz doğma tarixi-etnik torpaqlarından didərgin salınaraq kütləvi qətl və qırğınlara məruz qalmış, xalqımıza məxsus minlərlə tarixi-mədəni abidə və yaşayış məskəni dağıdılıb viran edilmişdir.

Qərbi Azərbaycan (indiki "Ermənistan") ərazisi bütöv Azərbaycanın tarixinə görə ən qədim, coğrafi-siyasi mövqeyinə görə ən strateji, təbiətinə görə ən zəngin bölgələrdən biridir.

Qərbi Azərbaycan ərazisinin qədim Türk tarixi ilə bağlı bilgilərə qədim Assur və Urartu mixi yazılarında da tez-tez rast gəlirik.

İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ruslar tərəfindən işğalından və 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsinin bağlanmasından sonra isə vəziyyət kökündən dəyişir. Bu ərazidə İran və Türkiyəyə qarşı erməni-xristian bufer dövləti yaratmaq məqsədilə Rusiya bu torpaqlara 1828-1829-cu illərdə İrandan, 1830-cu ildə Türkiyədən çoxlu erməni köçürüb gətirir. Həmin köçürmələr sonrakı onilliklərdə daha intensiv şəkil alır. Erməni vandallarının bölgəyə gətirilməsi ilə bərabər yerli türk-azərbaycanlı əhali də sıxışdırılıb çıxarılır, çox vaxt da bu, dövlət səviyyəsində həyata keçirilir.

Ermənilərin Cənubi Qafqazda, o cümlədən Qərbi Azərbaycan ərazisindəki tarixi türk abidələrinə sahib çıxmaları da məhz XIX yüz ildə geniş vüsət alır. Bununla kifayətlənməyən faşist xislətli ermənilər özününküləşdirə bilmədikləri türk abidələrini yerlə-yeksan edir, izini itirməyə çalışırdılar.

1832-ci ildə İrəvan şəhərində 12 məscid qeydə alınmışdı. İndi nə o məscidlər var, nə də İrəvan adlı o qədim Türk şəhərində yerli - Türk əhali.

Qərbi azərbaycanlılara qarşı 1905-1907, 1918-1920, 1948-1953, 1988-ci illərdə həyata keçirilən soyqırımları bu bölgəni bütünlüklə yadelli ermənilərin işğalı altına salmışdı.

İndiki Ermənistan dövləti tarixi Azərbaycan torpağında formalaşıb. İrəvan şəhərini Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin rəhbərliyi 1918-ci ildə Ermənistana hədiyyə edib. Əlbəttə, o, böyük bir səhv idi. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarananda İrəvan şəhərini Ermənistana bağışlamışdır. İrəvan xanlığı əzəli Azərbaycan torpağıdır. Ermənilər bu bölgəyə köçəri tayfalar kimi ayrı-ayrı yerlərdən gəlmiş, həmişə özlərini yazıq, kimsəsiz bir millət kimi göstərmişlər. Ayaqları yer tutandan sonra quduz itə dönmüşlər...

1918-ci ildə erməni quldur dəstələri Qərbi Azərbaycanın demək olar ki, bütün ərazilərində dinc əhaliyə qarşı soyqırımı törətmişlər. Soydaşlarımızın çoxu öz ata-baba yurdlarını tərk etməli olmuşlar.

1948-1953-cü illərdə ermənilərin həyata keçirdikləri deportasiya daşnakların müsəlmanların Qərbi Azərbaycandakı doğma torpaqlarından sıxışdırılması prosesinin növbəti mərhələsi kimi tarixə yazıldı. Ermənilər 1943-cü ildə keçirilən Tehran konfransı zamanı o illərdə SSRİ-nin xarici işlər naziri V.Molotova müraciət edərək İranda yaşayan ermənilərin sovetlər birliyinə köçürülməsini xahiş etdilər. Bu təklifi müsbət dəyərləndirən SSRİ-nin rəhbəri İosif Stalinin razılığı ilə 1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyasının əsası qoyuldu. Bu isə xalqımıza qarşı xəyanət idi.

1988-ci ildə ermənipərəst Mixail Qorbaçovun yenidənqurma və aşkarlıq avantürasından istifadə edən ermənilər Qarabağın Ermənistanla iqtisadi əlaqələrinin olması pərdəsi altında etnik dövlət siyasətini davam etdirdilər. Qərbi Azərbaycandan 300 mindən çox soydaşımız qışın çovğunlu, şaxtalı günlərində ata-baba yurdlarından zorla qovuldu. Ermənistan monoetnik respublikaya çevrildi.

Artıq 35 ildir ki, Qərbi azərbaycanlılar yurd həsrəti ilə yaşayırlar. 24 dekabr 2022-ci ildə Prezident İlham Əliyevin Qərbi azərbaycanlı ziyalılarla görüşü oldu. Ölkə başçısı vurğuladı ki, Vətən müharibəsində erməni işğalı altında olan torpaqlarımız cəmi 44 gündə azad olundu, döyüş meydanında uğurlu nəticə qazanıldı.

İndi qarşıda duran əsas vəzifə, strateji hədəf Qərbi Azərbaycana qayıdışdır.

Qərbi azərbaycanlılar doğma torpaqlarına qovuşması inamını itirməmişlər. Gün gələcək ki, biz elliklə qəribsəmiş yurd yerlərinə dönəcəyik. Erməni vandalları istəsə də, istəməsə də...

Zaməddin ƏKBƏROV,

Abşeron rayonunun Mehdiabad qəsəbə sakini, təqaüdçü.