"Qərbi Azərbaycanda etnik təmizləməyə məruz qalan həmvətənlərimiz indi Qərbi Azərbaycan İcmasında birləşiblər. Onlar tarixi torpaqlara sülh yolu ilə qayıdışı qarşılarına məqsəd qoyublar. Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasına əsasən indiki Ermənistan ərazisindən zorla deportasiya olunmuş azərbaycanlıların öz yurdlarına qayıdışı üçün müvafiq verifikasiya və zəmanət mexanizmi olan və hüquqi baxımdan məcburi olan beynəlxalq razılaşma əldə edilməlidir. Biz Azərbaycan dövləti olaraq Qarabağda yaşayan erməni sakinlərin fərdi hüquq və təhlükəsizliyini təmin edəcəyimiz kimi, Ermənistan da qarşılılıq prinsipi əsasında Qərbi azərbaycanlıların hüquq və təhlükəsizliyini təmin etməlidir". Bu fikirləri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev martın 16-da Ankarada Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət Başçılarının Fövqəladə Zirvə görüşü zamanı səsləndirib.
İrəvanın tarixi Azərbaycan ərazisi olduğu, ermənilərin isə bu torpaqlara sonradan çar Rusiyası tərəfindən köçürüldükləri bütün dünyaya bəllidir. Həmin ərazilərdə toponimlərin Azərbaycan dilində olması bir daha sübut edir ki, İrəvanın əzəli və yerli sakinləri azərbaycanlılardır. Rus imperiyasının əli ilə Azərbaycanın qərb hissəsinə yerləşdirilən ermənilər ötən əsrin əvvəllərindən başlayaraq yerli əhalini öz doğma yurd yerlərində sıxışdırmağa, hətta tarixi torpaqlarından deportasiya etməyə nail olmuşlar. Türk düşmənçiliyi, "böyük Ermənistan" ideyasını həyata keçirən mənfur qonşularımız tarixin müxtəlif dövrlərində - 1905-1907, 1918-1920, 1948-1953-cü illərdə Qərbi azərbaycanlıları doğma yerlərindən zorla çıxararaq bu yerlərə sahiblənmişlər. Məcburi köçürülmə və etnik təmizləmə siyasəti Azərbaycan ərazilərində milli tərkibi dəyişdirməyə yönəldilmişdir.
Azərbaycanlıların Ermənistandan kütləvi deportasiyası əsasən 1948-1953-cü illərdə İ.Stalinin göstərişi ilə həyata keçirilmişdir. Belə ki, SSRİ Nazirlər Sovetinin "Kolxozçuların və başqa azərbaycanlı əhalinin Ermənistan SSR-dən Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında" 1947-ci il 23 dekabr tarixli fərmanına uyğun olaraq 1947-1950-ci illərdə Ermənistan SSR-in azərbaycanlı əhalisinin kütləvi şəkildə köçürülməsinə başlanılmış, soydaşlarımızın "könüllü" olaraq əzəli yurdlarından köçürülməsi 1954-cü ilədək davam etmişdir.
1988-ci ildə Azərbaycan xalqının taleyinə növbəti soyqırımı, deportasiya, qaçqınlıq, köçkünlük yazıldı. Qədim Azərbaycan ərazisi olan İrəvanda özlərinə Ermənistan adlı dövlət qurmuş ermənilər məkrli niyyətlərinin növbəti ssenarisini reallaşdırdılar. Belə ki, XX əsrin sonlarında ermənilərin Qarabağ xülyası yenidən baş qaldırdı və Moskvadakı havadarlarının vasitəsilə bu istəklərini reallaşdıra bildilər. İşğalçılıq mexanizmini yenidən işə salan ermənilər vandal əməlləri ilə xalqımızı insanlığa sığmayan müsibətlərə düçar etdi, qoca, qadın, uşaq bilmədən insanlar qətlə yetirildi, 1 milyondan artıq soydaşımız əzəli yurd yerlərindən didərgin salındı. Qərbi Azərbaycanda yaşayan həmvətənlərimizin deportasiyası 1988-1991-ci illərdə daha kütləvi xarakter aldı. Həmin illərdə İrəvanda azərbaycanlılar yaşayan kəndlərə ərzaq göndərilmir, elektrik xətləri kəsilir və əhaliyə silahlı basqınlar edilirdi. Azərbaycana gedən bütün yollar üzərində silahlı quldur dəstələr dayanaraq yaşayış yerlərini tərk etməyə məcbur olan ailələrə yollarda divan tutur, əmlaklarını qarət edir, özlərini isə qətlə yetirirdilər. Nəticədə açıq formada ərazi iddiaları və etnik zəmində təxribatlar törədən ermənilər tərəfindən torpaqlarımızın 20 faizdən çox hissəsi işğal edildi. Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü zamanı minlərlə azərbaycanlı həlak oldu, itkin düşdü, ermənilər tərəfindən əsir və girov götürüldü.
30 il erməni işğalında qalan torpaqlarımız 2020-ci ildə başlanan və 44 gün davam edən İkinci Qarabağ müharibəsində düşmən əsarətindən azad edildi. İndi əzəli yurd yerlərimizə Böyük Qayıdış başlayıb. Qarabağ və ətraf rayonlarda yenidənqurma və bərpa işləri geniş vüsət alıb. Şəhərlər, kəndlər, qəsəbələr son texnologiyalara uyğun, tarixiliklə müasirliyin vəhdətində yenidən yaradılır. Cəmi 44 gündə öz gücü, qüdrəti ilə 30 illik işğala son qoyan dövlətimiz postmüharibə mərhələsini də məqsədyönlü şəkildə uğurla həyata keçirir. Bütün bunlarla yanaşı, Qərbi azərbaycanlıların da öz tarixi torpaqlarına rahat və təhlükəsiz şəraitdə geri dönmələri üçün müstəqil dövlətimiz var gücünü ortaya qoyub. Bu gün Azərbaycanın dövlət siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biri də Qərbi azərbaycanlıların doğma yurd yerlərinə qayıdışıdır.
1989-cu ildən fəaliyyət göstərən "Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyəti" İctimai Birliyinin adının ötən il avqust ayının 3-də dəyişdirilərək "Qərbi Azərbaycan İcması" adlandırılması, icmanın yeni Nizamnaməsinin təsdiq olunması, Müşahidə, Ağsaqqallar, Ziyalılar, Qadınlar və Qəyyumlar şuraları, İdarə Heyəti, Nəzarət-Təftiş Komissiyası, Gənclər Birliyi, xarici ölkələrdəki nümayəndəliklər kimi strukturların yaradılması ölkə başçımızın bu istiqamətdə həyata keçirdiyi siyasətin uğurlu nəticəsidir. 1988-1991-ci illərdə ermənilər tərəfindən doğma evlərindən zorla çıxarılan azərbaycanlılar barədə düzgün faktların və sənədlərin toplandığı və saxlandığı yeganə ictimai qurumda bu illərdə Qərbi Azərbaycandan qovulmuş 50 mindən çox ailənin 20 minə qədərinə dəymiş ziyan hesablanmış və bu istiqamətdə işlər bu gün də davam etdirilir. Ümumiyyətlə, Qərbi Azərbaycan İcmasının əsas məqsədi tarixin müxtəlif mərhələlərində məhz azərbaycanlı olduqlarına görə Ermənistan ərazisindən deportasiya olunmuş soydaşlarımızın və ya onların varislərinin əzəli torpaqlarına rahat və təhlükəsiz şəkildə qaytarılması hüquqlarının beynəlxalq müstəvidə təmin edilməsi, həmçinin xalqımıza məxsus qədim tarixi-mədəni irsin öyrənilməsi, təbliği, tam məhv olunmasının qarşısının alınmasıdır. Bu məqsədlə, Qərbi Azərbaycan İcması tərəfindən tarixi faktlara, beynəlxalq konvensiyalara və beynəlxalq hüququn prinsiplərinə əsaslanan Qayıdış Konsepsiyası hazırlanmışdır.
2022-ci il dekabr ayının 24-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycandan olan bir qrup ziyalı ilə görüşü zamanı müzakirə edilən məsələlər, o cümlədən Qərbi Azərbaycana qayıdış ilə bağlı səslənən fikirlər bir daha sübut edir ki, Prezidentimizin həyata keçirdiyi məqsədyönlü siyasət Azərbaycanın bütövlüyünün təmin edilməsinə, hər bir vətəndaşının hüquqlarının qorunmasına xidmət edir. Qərbi azərbaycanlıların öz ata-baba yurdlarına qayıtmalarının reallaşması istiqamətində görülən işlər artıq hədəfə çatır. Belə ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının katibliyi Qərbi Azərbaycan İcmasının UNESCO-nun Baş direktoru Odri Azuleyə ünvanladığı məktubu qurumun Təhlükəsizlik Şurasının, Baş Assambleyasının və İqtisadi və Sosial Şurasının rəsmi sənədi kimi yayıb. Qeyd edək ki, İcmanın Beynəlxalq ictimaiyyətə müraciəti və Qayıdış Konsepsiyası da BMT-nin rəsmi sənədi kimi yayılmışdır. Artıq dünya ölkələri, nüfuzlu təşkilatlar da Azərbaycanın haqlı mövqeyini dəstəkləyir. Ermənistan da bütün bunlardan nəticə çıxarmalı və Qərbi azərbaycanlıların doğma yurd yerlərinə qayıdış hüququnu tanımalıdır. Çünki Azərbaycan Qarabağda yaşayan erməni Azərbaycan vətəndaşlarının dövlətimizin qanunları altında sərbəst, rahat yaşamalarına təminat verir.
Mehparə ƏLİYEVA,
"Respublika".
