Qlobal iqlim dəyişikliyini, torpaqların səhralaşması proseslərini və təmiz içməli su çatışmazlığını nəzərə alsaq, bu gün ekologiya bütün dünya ictimaiyyətini narahat edən əsas məsələlərdən biridir. Hətta bu məsələlər BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri sırasında öz əksini tapıb. Ermənistanın təxminən 30 il davam edən və regionun ekoloji vəziyyətinə ciddi ziyan vurmuş işğalçılıq siyasəti nəticəsində BMT-nin 2030-cu ilədək qarşıya qoyduğu hədəflər Cənubi Qafqaz regionunda böyük sual altındadır. Ermənilər illərlə Qarabağ torpaqlarında törətdikləri barbarlıqla kifayətlənməyərək Azərbaycan torpaqlarını tərk edərkən də bir daha öz izlərini qoydular. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycan dövləti Ağdam, Kəlbəcər, Laçın ərazilərində qeyri-qanuni məskunlaşan ermənilərin həmin rayonları təhlükəsiz şəkildə tərk etmələri üçün vaxt verdi. Ancaq onlar bu humanist davranışın qarşılığında meşələri, evləri yandırıb ərazilərə minalar basdırdılar.
Azərbaycan xalqı dəfələrlə Qarabağda ermənilərin hansı vandallıqları törətdiklərinin şahidi olub. İnsan öz doğma torpağına qıymaz, belə vəhşicəsinə davranmaz. Ermənilər özləri də yaxşı bilirdilər ki, onlara aid olmayan torpaqlardadırlar. Elə bu səbəbdən də, ekoloji terror törədirdilər. Onların bu əməllərini dünya ictimaiyyəti də gördü. Nəticə etibarilə ermənilərin bu əməlləri bir daha sübut etdi ki, həqiqətən də nə 30 il ərzində yaşadıqları evlər, nə də üzərində gəzdikləri torpaq onlara aid deyil. Erməni vandallarının su ehtiyatlarına vurduqları ziyan, meşələrin qırılıb yandırılması, bitki örtüyünün məhv edilməsi nəticəsində ekoloji tarazlıq pozulmuşdur.
Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarında əvvəllər 260 min hektara yaxın meşə ərazisi var idi, lakin son 30 il ərzində meşə örtüyü sürətlə azalıb. Ermənilər davamlı olaraq Azərbaycanın ekologiyasına, faunasına qarşı vəhşiliklər törədiblər. Onlar Qarabağ və ətraf rayonlarda bir neçə yüz il yaşı olan nadir çinar ağaclarını məhv edib, meşələri qırıb, yandırıblar. Kəlbəcəri, Laçını, Ağdamı tərk edərkən bütün dünyanın gözü önündə qəddarcasına meşələrə od vurublar. Mənfur düşmən çayların suyundan enerji alan elektrik stansiyalarını darmadağın etmiş, avadanlığı söküb apararaq binaları dağıtmışlar. İşğal dövründə erməni barbarlarının çaylarımızın suyunun qarşısını kəsməsi nəticəsində bir neçə rayonda 100 min hektardan çox torpaq susuzluqdan cadar-cadar olmuşdur. İşğal illərində gəlmə ermənilərin fəal şəkildə məskunlaşdıqları Kəlbəcər və Laçın rayonlarında 2020-ci ilin yanvar ayı ərzində qəsdən çoxsaylı yanğınlar törədilmişdir.
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin, Ermənistan Baş nazirinin 2020-ci il noyabrın 10-da imzaladığı üçtərəfli Bəyanata əsasən, Ermənistan silahlı qüvvələrinin birləşmələri Kəlbəcər, Laçın və Ağdam rayonlarının ərazilərini qeyd-şərtsiz tərk etməli idi. Həmin sənədə əsasən, ermənilər noyabrın 15-də ilk olaraq Kəlbəcəri tərk etməli olsalar da, Azərbaycan tərəfindən köç üçün əlavə 10 gün vaxt istədilər. Azərbaycan hökuməti növbəti dəfə humanizm nümayiş etdirərək ermənilərə əlavə vaxt verdi. Amma onlar 1992-ci ildə olduğu kimi, yenə də vandallıqlarından əl çəkə bilmədilər. Kəlbəcəri tərk edərkən evləri yandırdılar, infrastrukturu məhv etdilər, meşələrə od vurdular, ağacları kütləvi şəkildə kəsərək yük maşınları ilə Ermənistana daşıdılar. Onların bu vəhşiliyi dünya mediasında da yer aldı. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2022-ci ilin aprelində "Cənubi Qafqaz: inkişaf və əməkdaşlıq" beynəlxalq konfransının iştirakçıları ilə görüşdə bildirib ki, Ermənistan 30 il ekoloji terror törədib: "Biz çaylarımızdan məhrum olmuşduq, çünki 30 il ərzində yazda, yayda suya ehtiyacımız olanda Ermənistan Tərtər çayının qarşısını kəsərək quraqlıq yaradırdı. Qışda isə çayı açıb, sel yaradırdılar. Bu, əsl ekoloji terror idi". Beynəlxalq qurumların müxtəlif sənədlərində də işğalın ekologiyaya mənfi təsiri barədə qeyd edilmişdir. Məsələn, Asiya İnkişaf Bankının (AİB) Azərbaycan üzrə hesabatlarından birində qeyd edilir ki, təcavüzün nəticəsi həm də torpaq sahələrinin deqradasiyası olub.
Ermənilərin dağıtdığı doğma Qarabağı Azərbaycan dövləti yenidən qurur, artıq ata-baba torpaqlarımız dirçəldilir. Ötən il iyulun 15-də ilin altı ayının yekunlarına həsr olunan müşavirədə bu məsələyə xüsusi olaraq toxunan Prezident bir daha bəyan etdi ki, Azərbaycan dövləti Qarabağı, Zəngəzuru yenidən qurur. Erməni vəhşiliyinin qurbanına çevrilmiş torpaqlarımızda qurulacaq yeni şəhərlərimizin, kəndlərimizin müasir, innovativ şəkildə yenilənməsi, həm də öz tarixi keçmişini əks etdirməsi bir daha qazandığımız Zəfərin böyüklüyünü özündə ehtiva edir.
Qarabağ "yaşıl enerji" zonası kimi dünya üçün bir nümunə olacaq. Erməni vəhşiliyindən sonra bərpaolunan enerji mənbələrindən istifadə, enerji səmərəliliyi, ekoloji təmiz texnologiyalar, o cümlədən nəqliyyat vasitələrinin tətbiqi və digər məsələləri əhatə edəcək "yaşıl zona" konsepsiyasının hazırlanmasına Vətən müharibəsindəki şanlı qələbəmizdən az sonra başlanılıb. 2021-ci il mayın 3-də Prezident İlham Əliyev "Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində "yaşıl enerji" zonasının yaradılması ilə bağlı tədbirlər haqqında" Sərəncam imzaladı. Qarabağın "yaşıl enerji" zonasına çevrilməsi çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Energetika Nazirliyi ilə Yaponiyanın TEPSCO şirkəti arasında müqavilə bağlanmışdır. Müqavilə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə külək, günəş, hidro, geotermal və bioenerji kimi bərpaolunan enerji potensialından istifadə etməyi nəzərdə tutur. Bu il martın 13-də Berlində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Almaniyanın aparıcı şirkətlərinin rəhbərləri ilə görüşü zamanı demişdir: "Biz tamamilə yeni, müasir standartlar əsasında layihəni icra etməyi planlaşdırırıq. Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələrini artıq yaşıl enerji zonası elan etmişik. Orada yalnız bərpaolunan enerji mənbələrindən istifadə ediləcək. Bu mənbələr nəinki həmin yerlərdə insanların və sənayenin tələbatını ödəyəcək, o cümlədən ölkənin qalan hissəsinə də xidmət edəcək".
Azərbaycan hər zaman beynəlxalq hüququn prinsiplərinə hörmət edib, üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yüksək səviyyədə yerinə yetirib. Bu baxımdan, beynəlxalq təşkilatlar da öz üzərlərinə düşən vəzifəyə uyğun olaraq Ermənistanı cəzalandırmalı, bu cinayətlərə görə sanksiyalar tətbiq etməlidir.
Nəzrin CAVADZADƏ,
"Respublika".
