Vətən müharibəsində dünyanı heyrətə salan, düşmənlərimizə göz dağı olan parlaq qələbədən sonra ermənilərin işğal altında saxladıqları torpaqlarımızda törətdikləri vəhşiliyin, vandallığın şahidi olduq. Vurulan zərərin həddi-hüdudu bilinmir, binalardan, evlərdən tutmuş çaylara, meşələrə, bitkilərə qədər ziyan vurublar. Otuz illik işğal dövründə ermənilər Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun təbiətinə məqsədli şəkildə, bilərəkdən, vandallıqla qəsd ediblər. Yeraltı və yerüstü sərvətləri, flora və faunanı, tarixi, mədəni-dini abidələri, nadir təbiət incilərini xüsusi amansızlıqla dağıdıblar. İşğalçı ermənilər meşələri, çayları, təbii abidələri ekoloji terrora məruz qoyublar, insanlıqla bir araya sığmayan iyrənclik, varvarlıq və şikəst xislətlərini göstəriblər. Otuz ilə yaxın müddətdə Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarına daxil edilən ərazilərin yeraltı-yerüstü sərvətləri erməni vandalları tərəfindən talanıb, qarət olunaraq Ermənistana daşınıb.
Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun təbiətinin nadir gözəlliyi otuz ilə yaxın düşmənin murdar və qanlı caynaqlarında əsir qalıb, ilahinin yaratdığı bu bənzərsiz mənzərələrə nadanlar tərəfindən ağır yaralar vurulub. Hər iki bölgənin relyefi fəlakətə uğradılıb, bu torpaqlarla heç bir əlaqəsi və bağlılığı olmayan ermənilər hər fürsətdə bütün canlıları məhv ediblər, çayları zəhərləyiblər, meşələri qırıblar, təbiət abidələrini dağıdıblar, münbit torpaqları səhralığa çeviriblər. Evləri, abidələri uçuran düşmənin nifrəti o həddə olub ki, adi quş yuvalarını belə yerlə bir ediblər, kəsdikləri ağacların kökünü belə yandırıblar. Erməniliyin idbar sifəti budur və onu görmək istəməyənlərin də mahiyyəti elə onlarla eynidir.
Qarabağın ən gözəl guşələrindən biri, qədim tarixi və füsunkar təbiəti ilə əsrlərə yoldaşlıq edən, ruha dinclik gətirən təbiəti, abidələri, münbit torpaqları, fədakar insanları ilə tanınan Füzulini Ərgünəş dağının əzəməti, bu yerlərdən axıb keçən Quruçay, Köndələnçay, Qozluçay və Çərəkən çayları daha füsunkar edir. Füzuli rayonu 2020-ci il oktyabrın 15-də işğaldan azad edildikdən sonra ekoloqlar tərəfindən 62 inzibati ərazi vahidində ekoloji monitorinq aparılıb və acı, həm də dəhşətli bir mənzərə ilə qarşılaşıblar. Arazboyu ərazilərdə aparılan monitorinq və müşahidələr göstərdi ki, yaşayış məntəqələrində olmuş bütün evlər, binalar, tarixi abidələr, qəbiristanlıqlar tamamilə dağıdılıb, yolların kənarındakı tut, qovaq, çinar, şam və meyvə ağacları kəsilib, bəzi yerlərdə isə qiymətli ağaclar yandırılıb.
Ermənistanın işğalı dövründə rayon ərazisində meşə fonduna aid olmayan 5688 ədəd ağac və kolun, 124 hektar meşə fondu sahəsinin 2 hektarının, 1982-ci ildə qeydiyyata alınmış təbiət abidəsi statuslu 11 ədəd qədim Şərq çinarı ağacının hamısı məhv edilib. Ermənilər 1990-cı illərdə dövlət və sahə balansında qeydiyyata alınmış 6 mineral xammal yatağından 3-nü qeyri-qanuni istismar ediblər. Ermənilər bölgədəki nadir təbiət abidələrinə də qəsd ediblər, belə ki, 850-1000 il yaşı olan 152 ağacdan 131-ni kəsiblər. Hətta bu cinayətin izini itirmək məqsədilə onların kökünü belə yandırıblar. Yaşı min illərlə ölçülən ağacları kəsərək kökünü yandırmaq yalnız ermənilərə məxsus, görünməmiş bir vəhşilikdir. Bu ağaclar, çinarlar təkcə Azərbaycana yox, dünya üçün də qiymətli mədəni bir irs idi. Yaşı əsrlərlə ölçülən çinar, palıd, dağdağan və digər qiymətli ağacları məhv edən düşmən böyük miqyaslı ekoloji cinayətlər törədib. Bir hektara min ağac sayı ilə götürsək, ermənilər otuz ilə yaxın müddətdə 54 milyon ağacı məhv ediblər.
Qarabağda və Şərqi Zəngəzurda dövlətimizin başçısı İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə sıfırdan başlayan və çox böyük əraziləri əhatə edən genişmiqyaslı tikinti-quruculuq işlərində ekologiyanın bərpa edilməsi proqramları da mühüm yer tutur. Qarabağın və Şərqi Zəngəzur təbiətinin gözəlliyi, havası, suyu, mineral bulaqları, meşələri, bir sözlə, cənnəti xatırladan ab-havası otuz ilə yaxın xain düşmən tərəfindən zəhərlənsə də artıq doğma yurd yerlərimiz bərpa edilir. Azad edilmiş ərazilərin torpaq-iqlim şəraitinə uyğun olaraq, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən ümumilikdə 160 hektara yaxın sahədə 121 min 420 ədəd ağac tingi əkilib, 3 min kiloqram palıd və Şərq çinarı toxumu səpilib, yerüstü su ehtiyatlarının qiymətləndirilməsi məqsədilə 10 çay üzərində 11 hidroloji avtomat stansiya quraşdırılıb. Şuşa, Kəlbəcər, Ağdam, Zəngilan və Füzuli rayonlarında 5 meteoroloji stansiyanın quraşdırılması ilə bağlı tədbirlər görülür.
Məlum olduğu kimi, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə meşəsalma işləri ilə bağlı "2022-2026-cı illər üzrə Meşə Fondunun Bərpası Proqramı" hazırlanıb. Proqram çərçivəsində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının ərazisində 30 min hektara yaxın meşə fondu sahəsində meşəbərpa tədbirlərinin icrası nəzərdə tutulur. Meşəsalma ilə bağlı planlaşdırılan ərazilərin minalardan təmizlənməsindən sonra genişmiqyaslı meşə əkinləri həyata keçirilir. Eyni zamanda, işğaldan azad edilən ərazilərdə yeni milli parklar da yaradılacaq və artıq bu parkların yerləri müəyyən edilib. Bunlar 20 min hektar Laçın rayonu, 20 min hektar Qubadlı rayonu, 107 hektar Bəsitçay qoruğu ərazisi, 2000 hektar Daşaltı dövlət təbiət qoruğu və Arazboyu təbiət yasaqlığının əraziləridir.
Hazırda dünyanı qlobal iqlim dəyişikliyi, torpaqların səhralaşması və təmiz içməli su çatışmazlığı ciddi şəkildə təhdid edir, insanlığa qarşı təhlükə yaranır, bəşəriyyəti mühafizə etmək üçün alimlər baş sındırırlar. Belə təhlükəli bir vaxtda ermənilər on min kvadratkilometr ərazini xarabalığa çeviriblər, ekologiyaya ciddi zərbələr vurublar, şirin su mənbələrini qurudublar, dünyanın ağciyəri hesab olunan meşələri qırıblar. Bunu nəzərə alaraq deyə bilərik ki, ermənilər təkcə azərbaycanlıların deyil, bütün insanlığın düşmənidirlər.
Salman ALIOĞLU,
"Respublika".
