Çin-Qazaxıstan sərhədindən başlayaraq Mərkəzi Asiya ölkələri və Xəzər dənizi üzərindən, eyni zamanda Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə ərazisindən keçərək Avropaya qədər uzanan Orta Dəhliz Çin ilə Avropanı birləşdirir. Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu bu istiqamətdə yerləşən ölkələrin ixrac və enerji əlaqələrinin genişləndirilməsində böyük perspektivlər vəd edir. Belə ki, dəhliz üzrə hərəkət edən qatarlar vasitəsilə yüklər təxminən 20-25 günə Çindən Avropaya çatdırılır ki, bu da Orta dəhlizin ən önəmli amilidir. Rusiya-Ukrayna müharibəsi Rusiya vasitəsilə Asiyadan Avropa Birliyi bazarlarına məhsulların tədarükündə problemlərin yaranmasına və bununla da Avropa ilə Asiyanı birləşdirən şimal dəhlizinin əhəmiyyətini itirməsinə, paralel olaraq Orta Dəhlizə olan marağın artmasına səbəb olub. Bu isə Qərb ilə Şərq arasında körpü rolunu oynayan Azərbaycan üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ümumiyyətlə, Çindən Avropanın hər tərəfinə uzanan geniş nəqliyyat və logistika şəbəkəsi dəhlizdəki ölkələrin milli gəlirlərini artıracaq və uzunmüddətli perspektivdə qlobal ərzaq və enerji təhlükəsizliyi baxımından mühüm rol oynayacaq.
Qazaxıstan hökuməti Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu boyunca ölkənin logistik potensialını genişləndirmək istiqamətində mühüm addımlar atır. Belə ki, Manğistau vilayətində 2017-ci ildə istifadəyə verilən, Xəzər dənizinin şərq sahilində yerləşən liman Çin, Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə və daha sonra Avropa ölkələrinə gedən Orta Dəhlizin inkişafında əsas rol oynayır. Dəhlizin inkişafı məsələsi Qazaxıstan, Gürcüstan, Azərbaycan və Türkiyənin xarici işlər və nəqliyyat nazirlərinin 2022-ci ilin iyun və noyabr aylarında Bakıda və Aktau şəhərlərində keçirilmiş iclasların gündəliyində əsas mövzu olub.
Ötən ilin avqust ayında Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin Azərbaycana ilk rəsmi səfərindən sonra ölkə başçımız İlham Əliyev aprel ayının 10-da Qazaxıstana birgünlük səfər edib. Görüş çərçivəsində iki ölkə arasında bütün sahələr üzrə əməkdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsi barədə sənədlərin imzalanması ilə yanaşı, Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu və Qazaxıstandan Azərbaycan üzərindən Avropaya enerji tranziti ilə bağlı məsələlər müzakirə edilib. Qazaxıstan Prezidenti mətbuata bəyanatında Orta Dəhlizin potensialından tam yararlanmaq məqsədilə ölkəsində logistik xidmətlərin təkmilləşdirilməsinin, vahid nəqliyyat operatorlarının yaradılmasının, texniki və tarif şərtlərinin modernləşdirilməsinin, inzibati maneələrin aradan qaldırılmasının vacibliyini vurğulayıb.
Azərbaycan və Qazaxıstan bu marşrut üzərində yerləşən ölkələr, o cümlədən Mərkəzi Asiya dövlətləri və Türkiyə ilə koordinasiyada Orta Dəhlizin optimallaşdırılması üçün genişmiqyaslı tədbirlər həyata keçirirlər. Bu tədbirlər yalnız Avropa ilə Asiya arasında tranzit daşımaların həcmini artırmaq deyil, həmçinin, Orta dəhliz boyunca yerləşən ölkələr arasında əlaqələri daha da genişləndirmək, Çin və Rusiyanın regionda təsirini kompensasiya etmək baxımından da böyük geosiyasi əhəmiyyət kəsb edir. Xəzər dənizi boyunca limanların, eyni zamanda Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu üzrə avtomobil və dəmir yollarının təkmilləşdirilməsi də görülən işlərin bir hissəsidir. Ötən il noyabrın 25-də Qazaxıstanın Aktau şəhərində Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkiyə xarici işlər və nəqliyyat nazirlərinin ikinci üçtərəfli görüşündə qəbul edilmiş "Orta dəhlizin inkişafı və istismarı üzrə 2022-2027-ci illər üçün Yol Xəritəsi" bu istiqamətdə atılan mühüm addımdır.
2017-ci ildə Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin istifadəyə verilməsindən sonra Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun yükötürmə qabiliyyəti daha da artmış, Orta Dəhlizə əlavə həcmdə yüklərin cəlb edilməsinə geniş imkan yaranmış və qatarların təyinat yerinə çatma vaxtı qısalmışdır. BTQ dəmir yolu Mərkəzi Asiya ölkələrinin - Türkmənistan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Tacikistan və Qırğızıstanın Avropa bazarına çıxışını sürətləndirir və bu yoldan istifadə edən ölkələrin tranzit daşımalardan əhəmiyyətli gəlir əldə etməsini təmin edir. Avropa ilə Asiyanı birləşdirən bu dəmir yolunun əhatə etdiyi ölkələrin bir-birinin iqtisadiyyatına qarşılıqlı sərmayə qoyuluşu nəticəsində ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi daha da genişlənir. Bununla yanaşı, Azərbaycan ilə Qazaxıstan Xəzər dənizində limanların təkmilləşdirilməsi porosesini də həyata keçirirlər. Belə ki, Azərbaycan Xəzər dənizində ən böyük dəniz limanı olan Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının tutumunu 15 milyon tondan 25 milyon tona çatdırmağı da planlaşdırır. Qazaxıstan hökuməti isə Qazaxıstan dəniz limanlarını Xəzər dənizi regionunda əsas mərkəzə çevirmək istiqamətində işlərə başlayıb. Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev bu barədə deyib: "Qazaxıstanın heç vaxt dəniz gücü olmayıb və dəniz nəqliyyatı imkanlarından heç vaxt tam şəkildə istifadə etməyib. ... Biz donanmanı gücləndirməli və Aktau limanında konteyner qovşağı yaratmalıyıq". Bundan əlavə, Orta Dəhlizin optimallaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində Astana Orta Dəhliz vasitəsilə Qazaxıstan ərazisindən malların tranzit müddətini 12 gündən 6 günə qədər azalda bilib.
Ölkə başçısı bu il aprelin 10-da Qazaxıstana rəsmi səfəri çərçivəsində Qazaxıstan neftinin Azərbaycan boru kəmərləri vasitəsilə daşınmasına dair iki ölkə lideri arasında əldə olunan razılaşmalar Orta Dəhlizin önəmini daha da artırır. Belə ki, trans-Rusiya Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumu vasitəsilə neftinin üçdəikisini qlobal bazarlara daşıyan Qazaxıstan öz neftinin tranzitində çətinliklərlə üzləşdiyindən bu sənəd ölkə üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu ilin mart ayından etibarən Qazaxıstan neftinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri ilə nəqlinə başlanılıb. SOCAR və Qazaxıstanın milli enerji şirkəti olan "KazMunayGas" arasında imzalanan müqavilə əsasında sözügedən marşrutla birinci və ikinci yüklər martın 23-27-də daşınıb. Bu ilin sonuna qədər isə Bakı ilə Aktau arasında 12-14 tanker reysləri olmaqla, illik 1,5 milyon ton neftin tranziti nəzərdə tutulur.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev, həmçinin Azərbaycan ərazilərindən keçməklə Avropaya nəql olunan neftin həcmini artırmaq barədə də razılığa gəliblər. Tokayev Qazaxıstan neftinin trans-Azərbaycan nəqlinin ildə 20 milyon tona qədər artacağına əminliyini ifadə edib. Beləliklə, Xəzər dənizinin iki sahilini birləşdirən Orta Dəhliz Qazaxıstan-Azərbaycan ikitərəfli münasibətlərində xüsusi rola malikdir. Hər iki dövlətin bu marşrutun inkişafına, maddi-texniki xidmətlərin təkmilləşdirilməsinə, infrastrukturun yenilənməsinə və digər əlaqəli amillərə verdiyi önəm onu göstərir ki, bu marşrut üzrə daşımaların artmasında müşahidə olunan müsbət tendensiya davam edəcək. Qeyd edək ki, ötən ilin on ayı ərzində Orta Dəhliz vasitəsilə daşınan konteyner yükləri 2021-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 45 faiz artmış, eyni zamanda Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında yükdaşımalarda daha yüksək artım müşahidə olunmuşdur. Belə ki, 2022-ci ilin yanvar-oktyabr aylarında iki ölkə arasında daşınan dəmir yolu yüklərinin ümumi çəkisi 8 dəfə artaraq 950 min tona çatmışdır və bunun 96 faizi tranzit daşımaların payına düşmüşdür. Eyni zamanda son bir ildə Azərbaycan və Gürcüstan arasında yükdaşımaların həcmi 79 faiz artmışdır. Məlumdur ki, iqtisadi-ticari əlaqələrini günbəgün genişləndirən Azərbaycan əsas ticarət əməliyyatlarını Avropa və Asiya ölkələri ilə həyata keçirir. Bu kontekstdə ölkəmizin dost ölkələrlə Orta Dəhlizin səmərəliliyinin artırılması istiqamətində birgə fəaliyyəti strateji məqsədlərin reallaşmasına hədəflənib.
Mehparə ƏLİYEVA,
"Respublika".
