Tarix boyu Azərbaycan torpaqlarına göz dikən Ermənistan 30 il işğalçılıq dövründə bu yerlərin təbii sərvətlərini qəddarlıqla istismar etmiş, qeyri-qanuni yollarla xarici ölkələrdə satışa çıxarmışdır. BMT-nin, ATƏT-in qərar və qətnamələrinə məhəl qoymayaraq misli görünməmiş vəhşiliklər törədən ermənilər Qarabağda dünyanın bir çox şirkətlərinin filiallarını yaradaraq mədənçilik, tikinti, ağac emalı, telekommunikasiya və digər sahələr üzrə Azərbaycanın icazəsi olmadan qanunsuz fəaliyyət göstərmişlər.
İşğalçı Ermənistan tərəfindən Kəlbəcər, Laçın, Tərtər və Ağdamda qızıl, gümüş, mis, molibden, civə yataqları, Cəbrayıl, Kəlbəcər, Laçında dəmir, xrom, Tərtər və Kəlbəcərdə kükürd, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl ərazilərindəki qum, çınqıl, gil və digər faydalı qazıntı yataqlarında qeyri-qanuni və intensiv şəkildə hasilat işləri aparılmışdır. Faydalı qazıntılar, əlvan və qara metallar, mineral və şirin su resursları, meşə fonduna daxil olan torpaqlar amansız istismar olunmuş, ölkəmizin flora və faunası məhv edilmişdir.
20 faizdən çox ərazilərimizi işğal altında saxlayan mənfur düşmən bolsulu, bərəkətli torpaqlarımızı xarabazara çevirmiş, bu torpaqlara minalar basdıraraq çirkləndirmiş, yararsız hala salmışdır. İkinci Qarabağ müharibəsini qalibiyyətlə başa vuran Azərbaycan müharibə bitdikdən sonra düşməndən azad etdiyi ərazilərdə yenidənqurma işlərinə başladı, minalardan təmizlənən ərazilərə yenidən nəfəs verildi. Məcburi köçkünlərin yurd yerlərinə qayıdıb rahat və təhlükəsiz yaşamaları üçün dövlətimiz var qüvvəsini ortaya qoydu. Elə bunun nəticəsidir ki, düşmən əsarətindən azad olmuş tarixi torpaqlarımız dirçəlir, yurd yerlərimizə Böyük Qayıdış mərhələ-mərhələ reallaşır. "Ağıllı kəndlər", "ağıllı şəhərlər" doğma sakinlərinə qucaq açır.
Ermənistanın 30 il işğal altında saxladığı əzəli torpaqlarımız işğaldan əvvəlki vaxtlarda respublikamızın kənd təsərrüfatı məhsullarına olan tələbatının ödənilməsində mühüm rol oynamışdır. Belə ki, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bol suyu, münbit torpaqları, əlverişli mühiti ilə aqrar sahədə böyük potensiala malikdir.
Artıq düşməndən geri alınan bu yerlərin bütün potensialı qiymətləndirilir, torpaqlardan səmərəli istifadə üçün lazımi tədbirlər görülür. İlkin olaraq Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun kənd təsərrüfatı sahəsində perspektivləri müəyyənləşdirilir, heyvandarlıq, əkinçilik, balıqçılıq, arıçılıq və s. sahələrin inkişaf etdirilməsi istiqamətində vacib addımlar atılır.
Bu gün işğaldan azad olunmuş rayonların faunasının bərpası üçün mühüm işlər həyata keçirilir. Bu ərazilərdə balıqartırma zavodlarının tikilməsi planlaşdırılır ki, bu da respublikada ərzaq təhlükəsizliyinə mühüm töhfə olacaq. Bu məqsədlə, Bəsitçay, Həkəriçay, Xanbulançay və Suqovuşana balıq körpələri buraxılmışdır və ümumilikdə Qarabağda 23 növ balıq yetişdirmək nəzərdə tutulur.
Qarabağ və Şərqi Zəngəzur bölgələrində ilk özəl kənd təsərrüfatı kompleksi azərbaycanlı və türk sərmayədarlar tərəfindən yaradılan "Dost Aqropark"dır. "Dost Aqropark"ın təməli 2021-ci il oktyabr ayının 26-da Böyük Qayıdışın ilk ünvanı olan Zəngilan rayonunda Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri tərəfindən qoyulmuşdur. Azərbaycanın düşmən əsarətindən azad olunan ərazilərində türk iş adamlarının və yerli sahibkarların birgə yaratdığı ilk özəl kənd təsərrüfatı kompleksinin icrası 3 mərhələdə həyata keçiriləcək. Boş bir səhrada təməli qoyulan və qısa müddət ərzində yaradılan aqroparkın birinci mərhələsində inzibati binalar, 5200 kvadratmetrlik qapalı, 113 min kvadratmetrlik açıq tipli heyvandarlıq kompleksləri, sosial obyektlər, kafe, kinoteatr, istirahət zonası, üzgüçülük hovuzu, xidməti heyətin yaşayışı üçün binalar tikilib.
Kompleksdəki otlaq sahələrində 3500 baş cins qaramalın yetişdirilməsi, əkinçilik məhsulları istehsalı və digər fəaliyyətlər də həyata keçirilir. Layihənin hər üç mərhələsinin icrası tamamlandıqdan sonra 10 min baş cins heyvanın yetişdirilməsi üçün maldarlıq, eləcə də toxumçuluq və şitilçilik sahələri tam hazır vəziyyətə gətiriləcək. Bununla yanaşı, bütün bölgənin tələbatını ödəyəcək ət emalı və qablaşdırma müəssisəsi qurulacaq. Bölgənin toxum, gübrə və kənd təsərrüfatı ləvazimatlarına olan tələbatı da kompleksin tam fəaliyyəti ilə ödəniləcək. Burada tutumu 100 min ton olan kənd təsərrüfatı anbarı sistemi inşa ediləcək. "Dost Aqropark"da ağıllı kənd təsərrüfatı texnologiyaları, bərpaolunan enerji və dayanıqlı kənd təsərrüfatı mexanizmlərinə əsaslanan fəaliyyət sistemi qurulacaq. Aqropark tam işə düşdükdən sonra burada 500 nəfərə iş imkanı yaradılacaq. Qarabağda istehsal olunan məhsulların "Made in Qarabağ" brendi ilə dünya bazarlarına çıxarılması üçün "Aqro Market" də qurulacaq. "Dost Aqropark"ın fəaliyyətində ağıllı kənd təsərrüfatı texnologiyaları, sıfır tullantı, bərpaolunan enerji və kənd təsərrüfatı sahəsində təcrübələr, eyni zamanda ətraf mühitin qorunması əsas götürülür, halal qida prinsipləri ön planda saxlanılır. Zəngəzur dəhlizi açılandan sonra "Dost Aqropark" ağıllı kənd təsərrüfatı kompleksi logistika baxımından daha böyük əhəmiyyət kəsb edəcək. Ötən il oktyabr ayının 20-də prezidentlər İlham Əliyev və Rəcəb Tayyib Ərdoğan Zəngilan rayonunda "Dost Aqropark" ağıllı kənd təsərrüfatı kompleksinin birinci mərhələsinin açılışında iştirak ediblər.
Prezident İlham Əliyevin 2021-ci il oktyabr ayının 4-də "Araz Vadisi İqtisadi Zonası" Sənaye Parkının yaradılması haqqında" Fərmanına əsasən Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonunda, Cəbrayıl rayonu ərazisində "Araz Vadisi İqtisadi Zonası" Sənaye Parkı yaradılmışdır. Sənaye Parkı sahibkarlıq fəaliyyəti üçün zəruri infrastrukturun yaradılması, müasir standartlara uyğun yeni texnologiyaların tətbiqi sayəsində rəqabətqabiliyyətli məhsulun istehsalı, emalı və satışı üçün nəzərdə tutulmuşdur. 200 hektar ərazini əhatə edən Sənaye Parkına yerli sahibkarlar xüsusilə maraq göstərirlər. Parkın rezident kimi 5, qeyri-rezident kimi isə 1 sahibkarlıq subyekti qeydə alınmışdır ki, bu da gələcəkdə Sənaye Parkına 32,7 milyon manat investisiya yatırılacağı deməkdir. Sənaye Parkının prioritet istiqamətləri kimi, logistika və ticarət mərkəzi, anbar kompleksləri, topdan və pərakəndə satış obyektləri, TIR parkı, gömrük, yanacaqdoldurma, avtomobil və digər texnikaların təmiri məntəqələrinin və s. təşkili müəyyənləşdirilib. Sənaye Parkı Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonunun kommunikasiya və eləcə də tranzit imkanlarının artırılması üçün yaradılmışdır. Belə ki, zəngin təbii ehtiyatlara malik olması rayonda sənaye məhsullarının istehsalına imkan verir. Bu baxımdan, "Araz Vadisi İqtisadi Zonası" Sənaye Parkının yaradılması işğaldan azad olunmuş ərazilərimizin iqtisadi inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
İyunun 17-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və ölkəmizdə səfərdə olan Rusiya Federasiyasının Tatarıstan Respublikasının Rəisi Rüstəm Minnixanov Cəbrayıl rayonunda "Araz Vadisi İqtisadi Zonası" Sənaye Parkında "Avto Lizinq Azərbaycan" MMC-nin açılışında iştirak ediblər. Açılış mərasimində iqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov Sənaye Parkında sahibkarlar üçün əlverişli investisiya mühiti formalaşdırıldığını bildirib. Ümumi investisiya həcmi 10,2 milyon manat olan müəssisənin inşasına artıq 9,4 milyon manatdan çox investisiya yatırıldığını, sahibkarların burada qaz, işıq, su, kanalizasiya, daxili avtomobil və dəmir yolları, fiber-optik və s. təmin olunduqlarını bildirib. Eyni zamanda, iş adamlarının qeydiyyata alındıqları tarixdən 10 il müddətinə əmlak, torpaq, gəlir və ya mənfəət, eyni zamanda əlavə dəyər vergisindən və gömrük rüsumlarından azad edildiklərini diqqətə çatdırıb. Açılış mərasimində, həmçinin, Rusiya və Azərbaycan birgə müəssisəsi olan "Avto Lizinq Azərbaycan" MMC tərəfindən "Araz Vadisi İqtisadi Zonası" Sənaye Parkının 3 hektar ərazisində texniki servis mərkəzi yaradıldığı da qeyd olunub. Həmçinin, Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Azərbaycandan Türkiyəyə və əks istiqamətdə, eləcə də ölkəmizdən Rusiyaya yüklərin daşınması üçün yeni imkanların yaranacağı bildirilib.
İşğaldan azad olunmuş ərazilərdə mövcud potensialın ölkə iqtisadiyyatına reinteqrasiyası həmin ərazilərin qısa müddət ərzində sülh və əməkdaşlıq bölgəsinə çevrilməsində, respublikamızın dayanıqlı inkişafının təmin olunmasında və Böyük Qayıdışın tez bir zamanda başa çatmasında mühüm rol oynayır. Azad olunmuş rayonların zəngin resurs və infrastruktur potensialından səmərəli istifadə dövlət?özəl sektor tərəfdaşlığı və ən əlverişli biznes mühiti əsasında iqtisadi fəaliyyətin canlandırılmasına və dayanıqlı məskunlaşmanın təmin olunmasına əsaslı zəmin yaradır.
Mehparə ƏLİYEVA,
"Respublika".
